মিজো-মুছলমান জাতি : অসম আৰু মিজোৰামত
ম. তালহা আমিন বৰুৱা
মিজো-মুছলিম, ভাৰতৰ মুছলমান জনজাতি আৰু সম্প্ৰদায়ৰ মাজত খুব কমেইহে পৰিচিত এক জনগোষ্ঠী। এই জনগোষ্ঠীয় মিজো-মুছলমানসকলৰ সম্প্ৰদায় ইমানেই কম পৰিচিত যে তেওঁলোকৰ অস্তিত্বক প্ৰায়ে অৱহেলিত কৰা হয়। কিন্তু আপোনালোক সকলোৱে এই লেখাটোৰ শিৰোনামৰ পৰা ইতিমধ্যে বুজি পাইছে যে জনগোষ্ঠীয় মিজো-মুছলমানসকলৰ অস্তিত্ব আছে। আজিকালি আহোম মুছলমান আৰু মিজো মুছলমানৰ অৱস্থা একেই, দুয়োৰে অস্তিত্ব আছে যদিও তেওঁলোকৰ অস্তিত্ব অৱহেলিত। মিজো-মুছলমানসকল মিজোৰামত পোৱা এটা সম্প্ৰদায়। কিন্তু তেওঁলোকৰ অস্তিত্ব মিজোৰামলৈকে সীমাবদ্ধ নহয়। আমাৰ অসমৰ বৰাক উপত্যকা অঞ্চলতো মিজো-মুছলমানসকল পোৱা যায়। এইটোৱে অসমৰ মুছলমানসকলৰ মাজত থকা বৈচিত্ৰ্যক প্ৰদৰ্শন কৰে।
উল্লেখ কৰিব বিচাৰিছো যে এই ৰচনাখন ৱিকিপিডিয়াৰ সহায়ত লিখা হৈছে যদিও আন কিছুমান গ্ৰন্থও ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। মই ব্যৱহাৰ কৰা কিতাপবোৰৰ তালিকা এই ৰচনাখনৰ শেষত দিয়া আছে। আমি ইতিমধ্যে জানো যে মিজোৰামত খ্ৰীষ্টান ধৰ্ম প্ৰধান ধৰ্ম। মিজোৰামৰ জনসংখ্যাৰ মাত্ৰ ১.৩৫% লোকেহে মুছলমান বুলি পৰিচয় দিয়ে। এই অভিলেখ ২০১১ চনৰ লোকপিয়লৰ পৰা আহিছে। কিন্তু এই জনসংখ্যা কেৱল মিজো মুছলমানৰ নহয়, বৰঞ্চ ইয়াত অসমীয়া (গৰীয়া / মৰিয়া / দেশী), বঙালী (মিয়া), বিহাৰী আৰু মণিপুৰী (পাংগান) মুছলমানেৰে গঠিত কৰা ৰিপৰ্ট। কিছুমান খাচী মুছলমানো মিজোৰামত বাস কৰা বুলি কোৱা হয়। এই মুছলমান জনসংখ্যাৰ ভিতৰত স্থানীয় মিজো পৰিয়াল আছে, যি ইছলাম ধৰ্ম গ্ৰহণ কৰিছিল, সেয়েহে এই লোকসকলৰ জনসংখ্যা অতি কম।
মিজোৰামত ইছলামৰ আগমনৰ সঠিক তাৰিখ আমাৰ বাবে জনা নাযায়। আমি ইতিমধ্যে জানো যে ব্ৰিটিছৰ আগৰ যুগত মিজোৰামৰ ভূমি মুখীয়াল হিচাপে বিভক্ত আছিল আৰু কোনো মুছলমান ৰাজ্যই এই অঞ্চলৰ কোনো অংশত কেতিয়াও শাসন কৰা নাছিল। কোনো মুছলমান ৰাজ্যই মিজো মুখীয়ালৰ কোনো এজনৰ বিৰুদ্ধে কোনো যুদ্ধ কৰা বুলি জনা নাযায়। সেয়েহে মিজোৰামত ইছলামৰ আগমনৰ অনুমান কৰাটো অতি কঠিন। সাধাৰণ মতামত হ’ল যে স্থানীয় মিজোসকলে ইছলাম ধৰ্ম গ্ৰহণ কৰে বা মিজোৰামৰ কিছুমান মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ স্থানান্তৰ কেৱল ব্ৰিটিছৰ সময়তহে হৈছিল। কিন্তু সৌভাগ্যক্ৰমে মোগলৰ সৈতে মিজো মুখীয়ালৰ ব্যৱসায়ৰ ৰেকৰ্ড আমাৰ হাতত এতিয়াও আছে।
মিজোসকলে দীৰ্ঘদিন ধৰি মোগলৰ লগত ব্যৱসায় কৰিছিল। হাতীদাঁতৰ সহায়ত মোগলৰ সৈনিক আৰু থলুৱা ৰাজকুমাৰৰ বাবে ঢাল তৈয়াৰ কৰা হৈছিল। হাতীৰ হাড়ৰ পৰা তৰোৱালৰ হেণ্ডেল তৈয়াৰ কৰা হৈছিল আৰু সম্ভ্ৰান্ত লোকসকলৰ বাবে বিলাসী সামগ্ৰী তৈয়াৰ কৰা হৈছিল। অলংকাৰ নিৰ্মাণৰ বাবে হাতীৰ দাঁতৰ যথেষ্ট চাহিদা আছিল। মিজো পাহাৰৰ অৰণ্যবোৰ আছিল হাতীৰ বাসস্থান। ভাৰতৰ মোগল শাসনৰ সময়ত চিলেটৰ ব্যৱসায়ীসকলৰ মাজত হাতী হাড় আৰু হাতীদাঁতৰ ভাল চাহিদা আছিল। চিলেট আৰু চিট্টাগংৰ ব্যৱসায়ীসকলে মিজো-মানুহৰ পৰা হাতীৰ দাঁত কিনিছিল।¹ইংৰাজৰ শাসনকালতো মিজো মুখীয়ালসকলে চিলেট আৰু চিট্টাগংৰ ব্যৱসায়ীসকলক হাতীদাঁত বিক্ৰী কৰি থাকিল। ²মিজোসকলৰ মাজত মূৰ চিকাৰ অতি জনপ্ৰিয় আছিল। কেতিয়াবা মূৰ চিকাৰৰ সময়ত তেওঁলোকে বংগৰ সমভূমিলৈ চিকাৰৰ বাবে আহিছিল। এই চিকাৰ বংগৰ মোগল চুবেদাৰসকলে নিষিদ্ধ কৰিছিল। ³মোগলসকলে মূৰ চিকাৰক এটা নিষ্ঠুৰতা হিচাপে লয়। মোগল-মিজো সম্পৰ্কৰ বিষয়ে আমি জনা সকলোবোৰ এইটোৱেই।
মিজোৰামৰ আধুনিক মুছলমান সমাজখনলৈ চাই আমি জানো যে আইজল মছজিদ প্ৰদেশখনৰ আটাইতকৈ পুৰণি মছজিদ। মিজোৰামৰ ৰাজধানী আইজলৰ এইটোৱেই একমাত্ৰ জামা মছজিদ (আইজলত আন এটা মছজিদ আছে, পুষ্পক মছজিদ, কিন্তু ই জুম্মাৰ বাবে নহয়)। খবৰ অনুসৰি এই আইজলৰ জামা মছজিদটো ১৯০৯ চনত ঢাকাৰ পৰা অহা জানাব দেৱান নামৰ এজন ব্যক্তিয়ে নিৰ্মাণ কৰিছিল। এই মছজিদটোৱে মিজোৰামৰ তবলিগী জামাতৰ বাবেও মাৰ্কাজ হিচাপে কাম কৰে। ইয়াৰ পৰা বুজা যায় যে মিজোৰামৰ বেছিভাগ মুছলমানে দেওবন্দী চিন্তাধাৰা পালন কৰে। কোৱা হয় যে আইজল মছজিদ মিজোৰাম অঞ্চলৰ খ্ৰীষ্টানসকলৰ গীৰ্জাসমূহতকৈ পুৰণি।⁴এই মছজিদটো এটা গীৰ্জাৰ ওচৰত অৱস্থিত যদিও দুয়োটা পক্ষই শান্তিপূৰ্ণভাৱে বাস কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা মিজোৰামৰ জনসাধাৰণৰ মাজত বিভিন্ন ধৰ্মীয় বিশ্বাসৰ শান্তিপূৰ্ণ সহাৱস্থানে প্ৰমাণ হিচাপে কাম কৰে। ⁵ ইয়াৰ বাহিৰেও মিজোৰামত আন মছজিদ আছে। লুংলেই আৰু চেম্পাইত জামা মছজিদ আছে। ছিয়াহা জিলাৰ আন এটা মছজিদ, কোলাছিব আৰু লংটলাইত আন এটা মছজিদ।
মিজো-মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ সন্দৰ্ভত কোৱা হয় যে তেওঁলোক নিয়মীয়া মুছলমানৰ দৰে, বাদে তেওঁলোক জাতিগতভাৱে মিজো। মিজো-মুছলমানসকলে কুৰাণ পঢ়ে, দিনটোত ৫ বাৰ নামাজ পঢ়ে, দুটা ঈদ উদযাপন কৰে, ৰমজানৰ সময়ত ৰোজা পালন কৰে আৰু হজ কৰে। ⁶ এই সকলোবোৰ সবিশেষৰ সৈতে মই মোৰ লেখাটোৰ সামৰণি কৰিব বিচাৰিছো। আশাকৰোঁ এই লেখাটোৱে আপোনালোকক নতুন কিবা এটা শিকিবলৈ দিলে, এইটোৱেই মিজোৰামৰ ইছলামি ইতিহাস আৰু জনগোষ্ঠীয় মিজো-মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ সম্পৰ্কে আমি জনা সকলোখিনি।
উৎসসমূহ :
১. ইকন’মিক গ্ৰোথ অফ মিজোৰাম: ৰ’ল অফ বিজনেছ এণ্ড ইণ্ডাস্ট্ৰী (২০০৮) ড°কে. চি. কাব্ৰাৰ দ্বাৰা, নতুন দিল্লী : কনচেপ্ট পাবলিশিং কোম্পানী, পৃষ্ঠা ১৭
২. মিজোৰাম: পাষ্ট এণ্ড প্ৰেজেণ্ট (২০০৫) এইচ. জি. জোছিৰ দ্বাৰা, নতুন দিল্লী : মিত্তল পাবলিকেচন, পৃষ্ঠা ৯৭
৩. মেকিং অফ মিজোৰাম: ৰ’ল অৱ লালদেংগা (১৯৯৪) চুহাছ চেটাৰ্জীৰ দ্বাৰা, নতুন দিল্লী : এম. ডি. পাবলিকেচন, খণ্ড ১ পৃষ্ঠা ২
৪. দ্য মিজো ডিচকভাৰী অৱ দ্য ব্রিটিছ ৰাজ: এম্পায়াৰ এণ্ড ৰিলিজিয়ন ইন নৰ্থইষ্ট ইণ্ডিয়া, ১৮৯০-১৯২০ (২০২৩) কাইল জেকচনৰ দ্বাৰা, নিউ য়ৰ্ক : কেমব্ৰিজ ইউনিভাৰ্ছিটি প্ৰেছ, পৃষ্ঠা ২২৪
৫. এ হিষ্ট’ৰি অৱ দ্য মিজোজ (১৯৯৭) চি. জি. ভাৰ্ঘীজ, আৰ. এল. থানজাৱনাৰ দ্বাৰা, বিকাশ পাবলিশিং হাউছ, খণ্ড ২ পৃষ্ঠা ২৬
৬. হিষ্ট’ৰি, ৰিলিজিয়ন এণ্ড কালচাৰ অৱ নৰ্থ-ইষ্ট ইণ্ডিয়া (২০০৪) সম্পাদনা অধ্যাপক এছ. গজৰানীয়ে, দিল্লী : ইছা বুকছ, খণ্ড ৬ পৃষ্ঠা ২৩৯