ভাৰতীয় সংবিধান: দেশৰ সৰ্ব্বোচ্চ আইন
এহিয়া আহমেদ,
বৰথল কছাৰী গাঁও, মৈৰাবাৰী
ভাৰতৰ সংবিধান হৈছে দেশৰ আইনৰ পটভূমি, যিয়ে সমগ্ৰ দেশক একত্ৰিত কৰি ৰাখে আৰু গণতান্ত্ৰিক, ধৰ্মনিৰপেক্ষ, সমাজবাদী হিচাপে দেশখনৰ মূল স্তম্ভ। ভাৰতীয় সংবিধানে দেশৰ প্ৰতিজন নাগৰিকৰ অধিকাৰ, দায়িত্ব, আৰু ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰত অংশগ্ৰহণৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰি গণতন্ত্ৰৰ পৰিপূৰ্ণ মৰ্যাদা ৰাখিছে। ১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰী তাৰিখে সংবিধানখন আনুষ্ঠানিকভাৱে কার্যকৰী হৈছিল, আৰু এই দিনটো ‘গণতন্ত্ৰ দিৱস’ হিচাপে ভাৰতত প্ৰতি বছৰে উদযাপন কৰা হয়।
সংবিধানখন প্ৰস্তুত কৰাটো এক দীঘলীয়া প্ৰক্ৰিয়া আছিল। সংবিধান সভাৰ অধিবেশন ১৯৪৬ চনত আৰম্ভ হৈছিল, আৰু প্ৰায় তিনিবছৰ ধৰি বৈঠকৰ পৰম্পৰাৰ মাধ্যমত সংবিধানৰ খচৰা প্রস্তুত কৰা হৈছিল। এই প্ৰস্তুতিত ড° ভীমৰাও আম্বেদকাৰৰ নেতৃত্বত গঠিত সমিতিয়ে সংবিধান খনৰ দিশ নিৰ্দেশনা আগবঢ়াইছিল। মুঠ ২৯৯ গৰাকী সদস্যৰ সমিতিয়ে বিভিন্ন ধাৰা আৰু বিধান সমূহৰ ওপৰত মতামত আগবঢ়াইছিল। সংবিধানখনৰ চূড়ান্ত খচৰা ১৯৪৯ চনৰ ২৬ নৱেম্বৰত গৃহীত কৰা হয়, আৰু এই দিনটো “সংবিধান দিৱস” হিচাপেও পালন কৰা হয়।
ভাৰতীয় সংবিধানৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ হল—
1. মৌলিক অধিকাৰ: সংবিধানৰ ভিতৰত ছয়টা মৌলিক অধিকাৰ অন্তৰ্ভুক্ত হৈছে —
– স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ,
– সমতাৰ অধিকাৰ,
– ধৰ্মীয় স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ,
– শিক্ষাৰ অধিকাৰ,
– সাংস্কৃতিক অধিকাৰ,
– শোষণৰ পৰা সুৰক্ষাৰ অধিকাৰ।
এই অধিকাৰসমূহে সকলো নাগৰিকৰ ওপৰত সমান হকে প্ৰযোজ্য হয় আৰু ব্যক্তি স্বাধীনতা ৰক্ষা কৰে।
2. মৌলিক দায়িত্ব: ১৯৭৬ চনৰ ৪২সংখ্যক সংবিধান সংশোধনৰ জৰিয়তে মৌলিক দায়িত্বৰ প্ৰৱৰ্ত্তন কৰা হৈছিল। ইয়াত দেশৰ নাগৰিকৰ ওপৰত পৰিৱেশৰ সুৰক্ষা, ঐতিহ্যৰ ৰক্ষা আৰু সামাজিক সাম্যৰ উন্নতিৰ দায়িত্ব স্থাপন কৰা হৈছে।
3. ৰাজ্যৰ নীতিৰ পৰামৰ্শমূলক ধাৰা: সংবিধানৰ ৩৬-৫১ ধাৰা অনুযায়ী সামাজিক, অৰ্থনৈতিক, আৰু পৰিৱেশিত নীতিসমূহ সংযুক্ত কৰা হৈছে। এই ধাৰাসমূহে ভাৰতীয় ৰাজনীতিৰ মৌলিক উদ্দেশ্যসমূহ প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।
4. কেন্দ্ৰ-ৰাজ্য সম্পৰ্ক: ভাৰত এক সন্মিলিত দেশ আৰু ইয়াৰ সংবিধানে কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্যৰ মাজত আইন তৈয়াৰ, শাসনৰ প্ৰণালী, আৰু প্ৰশাসনিক ক্ষমতাৰ ক্ষেত্ৰত স্পষ্ট বিভাজন ৰাখিছে। সংবিধানৰ শাসনত তিনিটা তালিকা আছে — কেন্দ্ৰীয় তালিকা, ৰাজ্যিক তালিকা আৰু সৰ্বজনীন তালিকা।
5. সংবিধান সংশোধনযোগ্যতা: ভাৰতীয় সংবিধান সময়ৰ প্ৰয়োজন অনুসৰি পৰিৱৰ্তন কৰিব পৰা যায়। ৩৬৮ ধাৰাৰ অধীনত সংসদে সংবিধান সংশোধন কৰিব পাৰে, যদিও মৌলিক কাঠামো সুৰক্ষিত ৰাখিব লাগে। এই সংশোধনযোগ্যতাৰ মাধ্যমেৰে সংবিধানখন পৰিবৰ্তনশীল আৰু সময়োপযোগী ৰাখিব পৰা যায়।
সংবিধানৰ কাৰ্যক্ষমতা আৰু ভূমিকা
সংবিধানৰ কাৰ্যক্ষমতা আমাৰ ৰাজনৈতিক, সামাজিক আৰু আৰ্থিক জীৱনত অতিশয় গুৰুত্বপূৰ্ণ। ইয়াৰ মাধ্যমেৰে গণতান্ত্ৰিক প্ৰক্ৰিয়াৰ উন্নতি ঘটে, যিয়ে ভাৰতক এক গণতান্ত্ৰিক শাসন ব্যৱস্থাৰে পৰিচালিত কৰে। সংবিধানে প্ৰতিজন নাগৰিকৰ মূল্য আৰু অধিকাৰক সন্মান জনাই এক সমাজ গঠনৰ পৰিকল্পনা আগবঢ়াইছে, য’ত জনতাৰ সুৰক্ষা, উন্নতি, আৰু ন্যায়ৰ ওপৰত ভিত্তি স্থাপন কৰা হৈছে।
ভাৰতীয় সংবিধান এক পূৰ্ণাঙ্গ আৰু জটিল নথি হ’লেও, ই আমাৰ সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক জীৱনক এক মজবুত মজিয়া প্ৰদান কৰে। সংবিধানখন মাথোঁ আইনৰ বিধান নহয়, ই ভাৰতৰ ঐক্য, শৃংখলা, আৰু গণতান্ত্ৰিক মানসিকতাক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে। দেশৰ সকলোৱে সমানে অধিকাৰ, স্বাধীনতা, আৰু দায়িত্ব বোধেৰে চলাটোৱে সংবিধানৰ পূৰ্ণতা স্বীকাৰ কৰে।