নান্দনিক জীৱন
পুলিন ডেকা
মানব জীৱন সৌন্দৰ্যবোধ হৈছে এক নান্দনিক বিষয় । মানব জীৱন অতি দুৰ্লভ আৰু এই জীৱন বৰ অনুপম। জীৱনৰ সৈান্দৰ্য কোনখিনিত প্ৰাপ্তি হয়, সেই সন্দৰ্ভত নিশ্চিতভাবে মত-বিৰোধ থাকিব পাৰে । কিন্তু সৌন্দৰ্যবিহীন জীৱন যে অসাৰ , সেই সম্পৰ্কত কাৰো দ্বিমত থাকিব নোৱাৰে । অকল সুখ আৰু প্ৰচুৰ্যতাই জীৱনৰ সৌন্দৰ্য কঢ়িয়াই আনিব পাৰেনে ? দুখ আৰু প্ৰত্যাহ্বানমুলক জীৱনত সৌন্দৰ্য কোনেবাখিনিত হেৰাই যাই নেকি ? বিশ্ববৰেণ্য সাহিত্যিক অস্কাৰ বাইল্ডে কৈছিল – ‘বিদ্যমান প্ৰতিটো সুন্দৰ বস্তুৰ আঁৰত কাৰুণ্য নিহিত থাকে ।’ ৰোমানণ্টিছিজমৰ অন্যতম প্ৰবক্তা , সাহিত্যিক এডগাৰ এলেন পোৱে সৈান্দৰ্যক কাব্যিক অনুভুতিৰে তুলি ধৰি কৈছিল – ‘যি ধৰনৰ সৈান্দৰ্যই নহওক কিয় , ইয়াৰ সৰ্বোচ্চ বিকাশত সংবেদনশীল আত্মাক চকুপানীয়ে অৱশ্যেই উত্তেজিত কৰে । ’ চিত্ৰশিল্পী পাবলো পিকাছোৱে নান্দনিক দিশটোক অন্য ধৰণে বিশ্ৰেষণ কৰিব বিচাৰিছিল। সেইবাবেই তেওঁ হয়তো কৈছিল , ‘ মই চকু আৰু মনৰ নান্দনিক খেলটো বেয়া পাওঁ , ই জ্ঞানীসকলৰ দ্বাৰা খেলা এবিধ খেল । ’ জীৱনৰ বিচিত্ৰ অভিজ্ঞাই তেওঁলোকক মনত সৌন্দৰ্য সম্পৰ্কত দিয়া । ধাৰণাৰ এয়া এক বহিঃপ্ৰকাশ ।
আজিৰ আধুনিক মানুহে প্ৰাচুৰ্যতাৰ মাজত সৌন্দৰ্য বিচাৰে । কিন্তু প্ৰাচুৰ্যতা আৰু জীৱনৰ সৌন্দৰ্য এটা মুদ্ৰাৰ ইপিঠি-সিপিঠি হ’ব নোৱাৰে । এক নান্দনিক জীৱনৰ প্ৰয়োজনীয়তা ক’ত ? নান্দনিকতাই মানুহক সুখী জীৱন গঢ়াত এক দৰ্শন হিচাপে ক্ৰিয়া কৰে ।সুখী জীৱন গঢ়ি তোলাত ইতিবাচক ভুমিকা গ্ৰহণ কৰে । আনহাতে আবেগিক স্তৰত সুখ আৰু সাম্যৰ অনুভুতি প্ৰকাশ কৰে । ইয়ে আমাক প্ৰতিফলন কৰাৰ সামৰ্থ্যৰ সৈতে সংযোগ কৰে । পৰৱৰ্তী পৰ্যায়ত চৌপাশে থকা বিশ্বক প্ৰশংসিত কৰিবলৈ শিকায় । যাৰ ফলত তৃপ্তি আৰু আশাৰ অনুভুতি জাগি উঠে । নান্দনিক জীৱন এক দৰ্শন , যিয়ে সৌন্দৰ্য আৰু শৈল্পিক সুষমাৰ সৈতে প্ৰকৃতিৰ সম্পৰ্ক গঢ়ি তোলে । এইতো মুলতঃ সৌন্দৰ্যৰ গভীৰ বিষয় । নান্দনিক জীৱন-যাপন কৰাটো হৈছে প্ৰায়ে সৌন্দৰ্যৰ ওপৰত কেন্দ্ৰীভৃত জীৱন –যাপন কৰা । ইয়ে আমাৰ চৌপাশ সৃষ্টি কৰিছে আৰু দৈনন্দিন জীৱনত ইয়াৰ প্ৰতিফলন হয় । ।
নান্দনিক বিষয় হৈছে নৈতিকতাৰ পৰীক্ষা । যিয়ে সম্পৰ্কৰ শক্তিৰে বিকশি উঠে । মানুহ আৰু অন্যান্য জীৱ সকলোৰে মাজত এক জীৱনৰ সৌন্দৰ্য নিহিত হৈ থাকে । প্ৰকৃত জীৱনবোধ সম্পন্ন মানুহ হিচাপে চিনাক্ত কৰা অথবা জীৱনক আন কোনো প্ৰকাৰে হওক , আমি প্ৰকাশ কৰা সত্তাৰ মাজেৰে বিকশি উঠে জীৱনৰ কোনটো স্তৰত সৌন্দৰ্যৰ গৰাকী হ’বলৈ সমৰ্থ হৈছোঁ । নৈতিকতা আৰু সততাৰ ক্ষেত্ৰৰ পৰা স্বতন্ত্ৰ স্থায়ী ক্ষেত্ৰ হিচাপে জীৱনৰ নান্দনিকতাৰ বিষয়ে চিন্তা কৰাত আমাৰ দৃষ্টিভংগী থাকিব লাগিব । সেই প্ৰথাবোৰত আনন্দৰ স্বৰলিপিক জীৱনৰ কলাক ৰূপ দিয়াৰ সাৰ্থক প্ৰয়াস চলাব লাগিব । তেনে দিশত বিস্তৃত আলোচনা হ’ব লাগিব । আনন্দই এজন ব্যক্তিৰ বাবে দীঘলীয়া সময়ৰ বাবে এই অভ্যাসবোৰ সম্পাদন কৰাটো সম্ভৱ কৰি তোলে । যেতিয়া এজন ব্যক্তিয়ে নিজৰ সৈতে সম্পৰ্ক ৰাখে তেতিয়া নান্দনিক জীৱন আৰম্ভ হয় । সেই সম্পৰ্কৰ জৰিয়তে এজন ব্যক্তিয়ে নিজৰ বাবে জীৱন-যাপন কৰিব পাৰে । মানুহে সৌন্দৰ্য আৰু আনন্দৰ নতুন অভিজ্ঞতা বিচাৰে । পৰবৰ্তী পৰ্যায়ত যেতিয়া এজন ব্যক্তিয়ে নিজকে আন এজন লোকৰ সৈতে মানসিকভাৱে সম্পৰ্কিত কৰে , তেতিয়া । নৈতিক জীৱন –যাপন কৰাটো সম্ভৱ হৈ উঠে ।
নান্দনিক বিচাৰবোধ এক মনস্তাত্ত্বিক বিষয় । নান্দনিক কোনো বস্তু বা পৰিঘটনাৰ প্ৰতি প্ৰভাৱাত্মক ক্ষেত্ৰৰ সঁহাৰি পৰীক্ষা কৰিবলৈ হ ’লে মানুহে মনৰ কৰ্ষণ সাধন কৰিব লাগিব । নান্দনিক মুল্যৰ বিচাৰবোৰ সংবেদন স্তৰত বৈষম্য কৰাৰ সামৰ্থ্যৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে । অৱশ্যে নান্দনিক বিচাৰ সাধাৰণতে সংবেদনশীল বৈষম্যৰ বাহিৰত দেখা যায় । ডেভিড হিউমৰ মতে , ৰসাস্বাদন কেৱল ৰচনা এখনত থকা সকলো উপাদন চিনাক্ত কৰাৰ সামৰ্থ্যকে নুবুজায়ে , ইয়াৰ লগতে বেদনা আৰু আনন্দৰ প্ৰতি সংবেদনশীলতা , যি মানৱ জাতিৰ পৰা মুৰ্তমান , তাকো উপলব্ধিৰ পৰিযসৰলৈ আনিব লাগিব সেয়েহে সংবেদনশীল বৈষম্য আনন্দ সামৰ্থ্যৰ সৈতে সম্পৰ্কিত ।
ইমানুৱেল কাণ্টৰ (বিচাৰ সমালোচনা ১৭৯০) বাবে, ‘ উপভোগ ’ হৈছে সংবেদনৰ পৰা আনন্দ । ইয়াৰ পৰা উদ্ভৱ সত্তাটোৱে হ ‘ল ফলাফল। কিন্তু কিবা এটা বিষয়ক ‘ধুনীয়া ’ বুলি বিচাৰ কৰাৰ তৃতীয় প্ৰয়োজনীয়তা আছে; সংবেদনে প্ৰতিফলিত চিন্তা –চৰ্চা অব্যাহত ৰখাৰ দ্বাৰা আনন্দৰ জন্ম দিব লাগিব । সৌন্দৰ্যৰ বিচাৰবোৰ একেলগে সংবেদনশীল চিন্তা-চৰ্চাৰ মাজত বিৰাজমান হৈ আনন্দৰ উন্মেধ হ ‘ব লাগিব । সৌন্দৰ্যৰ বিশ্লেষণাত্মক দিশবোৰ একেলগে সংবেদনশীল , আবেগিক আৰু বৌদ্ধকভাৱে প্ৰতিফলিত হয় । কাণ্টে এজন ব্যক্তিৰ বিষয়ে লক্ষ্য কৰিছিল আৰু কৈছিল , ‘ যদি এজন ব্যক্তি মদ খাবলৈ সন্মত হয় , তেন্তে তেওঁ হয়তো যথেষ্ট সন্তুষ্ট হ ’ব। যদি আন কোনোবাই তেওঁক পূৰ্বতে দিয়া চৰ্তাৱলী সংশোধন কৰে আৰু তাৰ সলনি তেওঁক ক‘বলৈ মনত পেলাই দিয়ে যেই মোৰ বাবে নিজস্ব সিদ্ধান্ত , তেতিয়া হয়তো তেওঁ অপ্ৰত্যাশিত এক পৰিস্থিতিৰ মুখামুখি হ ‘ব । কিয়নো সকলোৰে নিজা (সোৱাদ) অনুভুতি আছে । ’ সৌন্দৰ্যৰ বিষয় ‘সন্মত ’ হোৱাতকৈ পৃথক । কিয়নো ‘ যদি কোনোবাই কিবা বস্ত্ৰ ধুনীয়া বুলি ঘোষণা কৰে , তেন্তে তেওঁক আনৰ পৰা একে পচন্দৰ প্ৰয়োজনীতা থাকিব ; তাৰ পিছত তেওঁ কেৱল নিজৰ বাবেই নহয় , সকলোৰে বাবে বিচাৰ কৰিব লাগিব । সৌন্দৰ্যৰ বিষয়ে আমি এনেদৰে ক‘ব নোৱাৰো যে ই এক ৰাজহুৱা ঐকমত্যৰ বিষয় । সৌন্দৰ্যৰ ব্যাখ্যাত দুটা ধাৰণা দেখা যাব পাৰে – নান্দনিকতা আৰু অনুভুতিক । নান্দনিকতা হৈছে সৌন্দৰ্যৰ সম্পৰ্কত এক ধাৰণা । অনুভুতি হৈছে , এক শিক্ষ্য প্ৰক্ৰিয়া আৰু গণসংস্কৃতিৰ সংস্পৰ্শৰ জৰিয়তে শিকা অভিজাত সাংস্কৃতিক মুল্যবোধৰ সজাগতাৰ ফলাফল । সমাজৰ অভিজাতসকলে কেনেদৰে অনুভুতিৰ দৰে নান্দনিক মুল্যবোধৰ সংজ্ঞা দিয়ে আৰু এই মুল্যবোধৰ বিভিন্ন স্তৰৰ সংস্পৰ্শৰ ফলত শ্ৰেণী , সাংস্কৃতিক পৃষ্টভুমি আৰু শিক্ষাৰ দ্বাৰা কেনেদৰে তাবতম্য হ ’ব পাৰে সেয়া বাউডিউৱে পৰীক্ষা কৰিছিল । কাণ্টৰ মতে , সৌন্দৰ্য হৈছে বিষয়ভিওিক আৰু সাৰ্বজনীন , যেনেদৰে কিছুমান বস্তু সকলোৰে বাবে ধুনিয়া । টাটাৰকিবিজৰ মতে , কলা উপস্থাপনৰ বাবে ছয়টা চৰ্ত আছে – সৌন্দৰ্য , ৰুপ , প্ৰতিনিধিত , বাস্তৱৰ প্ৰজন্ম , শৈল্লিক অভিব্যক্তি আৰু উদ্ভাৱন । অৱশ্যে সকলোৱে এই গুণবোৰ কলাৰ কামত সমালোচনাত্মক দৃষ্টিৰে গ্ৰহণ কৰিব নোৱাৰিব পাৰে। নান্দনিক জীৱন আৰু ই কিয় গুৰুত্বপূৰ্ণ , ছক্ৰেটিছৰ প্ৰশ্নৰ উওৰত আমি হয়তো ক’ৰ পাৰোঁ, কেনেকৈ জীয়াই থাকিব লাগে সেই বিষয়ে মনন জগতত নান্দনিক বাস্তৱতাৰ স্থান কি ৰ্পযায়ত ৰাখিম , তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিব লাগিব।কেনেদৰে নান্দনিক প্ৰতিশ্ৰুতিয়ে আমাক পৃথিৱীৰ মাজেৰে আগুৱাই নিব আৰু আমাৰ সুস্থতাক আকাৰ দিব? আমাৰ আত্মাবোধ আনৰ সৈতে থকা সম্পৰ্কৰ দ্বাৰা নিৰূপিত হয়।নান্দনিক ব্যৱস্থা হৈছে প্ৰাপ্তিৰ এক স্থান, ই বিষয়বস্তুৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত স্বকীয়তাৰে বিকাশ সাধন কৰে আৰু ই আমাৰ পাৰ্থক্যবোৰ অণ্বেষণ কৰাৰ বাবে ক্ষুধা বঢ়ায় । মতানৈক্য ,বিষয়বাদ, নৃতাত্ত্বিকতা, ফেশ্বন আৰু আৰ্দশ, ইয়াৰ মাজত জড়িত হৈ থাকে । বিংশ শতাব্দীৰ প্ৰথম ভাগত সাধাৰণ নন্দনতাত্বিক সূত্ৰৰ যথেষ্ঠা পৰিমাণে সলনি হয়। সাহিত্য কলা, দৰ্শনকে ধৰি প্ৰতিটো ক্ষেত্ৰতে ই সুকীয়া ধৰণে বিকশি উঠে। আনকি উওৰ আধুনিকতা, মনোবিশ্লেষণ, বিজ্ঞান আৰু গণিতবিদ্যাৰ মাজতো ইয়াৰ প্ৰয়োগৰ প্ৰৱণতা দেখিবলৈ পোৱা যায় ।